Reka Bentuk dan Susun Atur Bilik Bersih dalam Pelbagai Industri

I. Prinsip Reka Bentuk Am

Pengzonan Berfungsi

• Bilik bersih mesti dibahagikan kepada zon bersih, zon separa bersih, dan kawasan bantuan. Zon berfungsi perlu bebas dan berasingan secara fizikal.

• Aliran proses mesti mengikut prinsip satu arah untuk mengelakkan pencemaran silang antara kakitangan dan bahan.

• Kawasan utama bersih seharusnya terletak di tengah atau bahagian atas binaan untuk meminimumkan gangguan luaran.

Organisasi Aliran Udara

• Bilik Bersih Aliran Satu Arah : Gunakan aliran laminar menegak atau aliran laminar mengufuk dengan kelajuan udara 0.3–0.5 m/s. Sesuai untuk situasi kebersihan tinggi seperti semikonduktor dan bioperubatan.

• Bilik Bersih Aliran Bukan Satu Arah : Kekalkan kebersihan melalui penapisan kecekapan tinggi dan pencairan, dengan kadar pertukaran udara sebanyak 15–60 kali sejam. Sesuai untuk situasi kebersihan sederhana ke rendah seperti makanan dan kosmetik.

• Bilik Bersih Aliran Bercampur : Menggabungkan aliran unidirectional di kawasan teras dengan aliran non-unidirectional di kawasan pinggir untuk menyeimbangkan kos dan kecekapan.

Kawalan Perbezaan Tekanan

• Perbezaan tekanan antara kawasan bersih dan tidak bersih hendaklah ≥5 Pa, dan antara kawasan bersih dengan kawasan luar ≥10 Pa.

• Kawasan bersih bersebelahan hendaklah mempunyai kecerunan tekanan yang munasabah, dengan zon tekanan tinggi di kawasan kebersihan yang lebih tinggi.

II. Keperluan Reka Bentuk Khusus Industri

(1) Bilik Bersih Industri Semikonduktor

Kelas kebersihan

• Kawasan proses utama (contoh: litografi cahaya, pengakis) mesti memenuhi ISO 14644-1 Kelas 1 atau Kelas 10, dengan kepekatan zarah ≤3,520 zarah/m³ (0.5 μm).

• Kawasan pembantu boleh mempunyai piawaian kebersihan yang lebih longgar iaitu ISO Kelas 7 atau 8.

Kawalan Suhu dan Kelembapan

• Suhu: 22 ± 1°C, kelembapan relatif: 40%–60%, dikekalkan oleh sistem HVAC suhu dan kelembapan malar.

Reka Bentuk Anti-statik

• Lantai konduktif epoxy atau lantai PVC anti-statik dengan rintangan ≤1 × 10⁶ Ω.

• Kakitangan mesti memakai pakaian anti-statik dan penutup kasut; rintangan pembumian kelengkapan ≤1 Ω.

Contoh Susun Atur

• Kawasan proses teras terletak di pusat bangunan, dikelilingi oleh bilik kelengkapan dan ujian.

• Bahan dimasukkan melalui bilik udara; kakitangan memasuki melalui bilik udara bercas.

• Sistem ekzos adalah bebas, dengan pelepasan disaring melalui HEPA sebelum dilepaskan.

(2) Bilik Bersih Industri Biofarmaseutikal

Kelas kebersihan

• Kawasan pengisian aseptik mesti memenuhi Gred A (ISO Kelas 5), dengan keadaan setempat Kelas 100.

• Kawasan kultur sel dan operasi bakteria mesti memenuhi Gred B (ISO Kelas 6).

• Kawasan pembantu (contoh, bilik pensenyawaan, penyimpanan bahan) mesti memenuhi Gred C (ISO Kelas 7) atau Gred D (ISO Kelas 8).

Keperluan Keselamatan Bio

• Eksperimen yang melibatkan mikroorganisma patogen tinggi mesti dijalankan di dalam makmal BSL-2 atau BSL-3 dengan tekanan negatif, pintu berinterlock, dan kelengkapan pancuran kecemasan.

• Bilik pesterilan mesti menggunakan bahan tahan api dan tahan suhu tinggi serta dilengkapi dengan pesteril stim atau penguap hidrogen peroksida.

Contoh Susun Atur

• Bilik kultur bakteria dan sel diasingkan serta dipisahkan secara fizikal daripada kawasan pengisian bersih.

• Bahan masuk melalui tingkap hantar-lalu; kakitangan masuk melalui bilik tukar dan zon penimbal.

• Sistem ekzos dilengkapi dengan penapis HEPA dan unit penyerapan karbon aktif.

(3) Bilik Bersih Industri Makanan

Kelas kebersihan

• Kawasan pembungkusan makanan siap untuk dimakan mesti memenuhi Class 100,000 (ISO Class 8), dengan kepekatan zarah ≤3.52 juta/m³ (0.5 μm).

• Kawasan pengendalian bahan mentah dan pembungkusan makanan yang belum siap untuk dimakan mesti memenuhi Class 300,000 (ISO Class 9).

Kawalan Suhu dan Kelembapan

• Suhu: 18–26°C, kelembapan relatif ≤75% untuk mengelakkan pertumbuhan mikrob akibat kondensasi.

Contoh Susun Atur

• Kawasan operasi yang bersih (contoh: pembungkusan dalaman) terletak di kawasan atas angin; kawasan separuh bersih (contoh: pengendalian bahan mentah) terletak di kawasan bawah angin.

• Bahan masuk melalui bilik penyangga; kakitangan masuk melalui bilik tukar pakaian dan kawasan sanitasi tangan.

• Sistem ekzos menggunakan penapis kecekapan utama dan sederhana, dengan penggantian penapis secara berkala.

(4) Bilik Pembersih Industri Kosmetik

Kelas kebersihan

• Bilik emulsi dan pengisian mesti memenuhi Class 100,000 (ISO Class 8).

• Kawasan penyimpanan bahan mentah dan pembungkusan mesti memenuhi Class 300,000 (ISO Class 9).

Pemilihan Bahan

• Dinding menggunakan cat rintang kulat atau plat keluli berwarna; lantai menggunakan salutan epoxy self-leveling dengan sambungan yang tertutup.

• Lampu menggunakan lampu bilik pembersih bersegel untuk mengelakkan pengumpulan habuk.

Contoh Susun Atur

• Bilik emulsi dan pengisian diasingkan dan dilengkapi dengan meja kerja Class 100 setempat.

• Bahan dimasukkan melalui tingkap hantaran; kakitangan masuk melalui bilik tukar pakaian dan bilik semburan udara.

• Sistem ekzos menggunakan penyerapan karbon aktif untuk membuang sebatian organik mudah meruap.